تازه از خواب بیدار شده بودم که صدای مادر در گوشم پیچید. می‌گفت زن همسایه از پله افتاد و پایش شکسته است. حالا فکر می‌کنم زن بیچاره باید پرستار بگیرد تا کارهای خانه را برایش انجام دهد. به مادر گفتم خانه آن‌ها که پله نداشت!! گفت ورودی خانه دو پله دارد. دوباره پرسیدم: «چطور از دو پله افتاد و پایش شکست؟» که گفت: «پوکی استخوان دارد.»
زن همسایه میانسال است، اما به دلیل ابتلا به پوکی استخوان، هر چند وقت یکبار جایی از استخوان‌هایش می‌شکند و در خانه بستری می‌شود. مگر پوکی استخوان چیست که اینطور به روز آدم می‌آورد؟ شاید لازم باشد این مطلب را تا انتها بخوانید تا بیشتر با این بیماری و عواقب دردناک آن آشنا شوید.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان عارضه‌ای ست که فقط روی استخوان‌ها تاثیر می‌گذارد. در داخل استخوان‌های سالم فضاهای کوچکی مانند لانه زنبور وجود دارد. اما وقتی اندازه این فضاها بزرگتر شود، استخوان قدرت و تراکم خود را از دست می‌دهد و فرد به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شود. قسمت‌های لانه زنبوری در داخل استخوان مثل ستون عمل می‌کنند که ناحیه بیرونی استخوان را محکم نگه می‌دارند. اما وقتی قسمت داخلی متراکم شود، قسمت بیرونی ضعیف و نازک می‌شود.
پوکی استخوان فقط برای سنین میانسال و بالا رخ نمی‌دهد و ممکن است هر فردی به آن مبتلا شود. افرادی که به بیماری پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، در هر شرایطی در معرض شکستگی استخوان قرار می‌گیرند. شایع‌ترین استخوان‌هایی که درگیر این بیماری می‌شوند، دنده‌ها، باسن، استخوان‌های مچ دست و ستون فقرات هستند.
پوکی استخوان چگونه به وجود می‌آید؟
شاید بارها شنیده باشید که به شما گفته می‌شود، کمبود کلسیم باعث ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. اما این تنها دلیل ابتلا به این بیماری نیست و عوامل دیگری هم در آن نقش دارد. به طور کلی زنان بین 45 تا 55 سال که در دوره یائسگی قرار دارند، بیش از دیگران در خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. تغییر هورمون‌های مرتبط با استخوان‌ها، سرعت پوکی استخوان را افزایش می‌دهد.
مردان نیز در 65 تا 70 سالگی نیز در معرض ابتلا به این بیماری هستند. البته مردان کمتر از زنان تراکم استخوان‌های خود را از دست می‌دهند. به طور کلی عواملی که ابتلا به این بیماری را تشدید می‌کند عبارت است از:
– زندگی در محیط‌های مرطوب (مناطق شمالی)
– داشتن سابقه خانوادگی پوکی استخوان
– سوءتغذیه
– عدم تحرک جسمی
– سیگار کشیدن
– لاغری و وزن پایین بدن
– استخوان‌های کوچک و ظریف
– ابتلا به بیماری پرکاری تیروئید
– مصرف برخی داروهای کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی طولانی مدت مانند پردنیزون یا کورتیزون
تغذیه نامناسب و عدم تحرک یکی از مهم‌ترین عواملی ست که ابتلا به این بیماری را تشدید می‌کند. به طوری که ورزش کردن می‌تواند در سلامت استخوان‌ها تاثیر زیادی داشته باشد.
کمبود ویتامین D و کلسیم دو عامل مهمی که در ابتلا به پوکی استخوان نقش موثری دارند. در حالی که قرار گرفتن در معرض نور آفتاب روزانه به مدت نیم ساعت و مصرف لبنیات مثل شیر می‌تواند از این بیماری جلوگیری کند.
نحوه تشخیص پوکی استخوان
قرار نیست هر کسی که به این بیماری مبتلا ست صبر کند تا استقامت استخوان‌های او در برابر ضربه، زمین خوردن و افتادن مشخص شود. علاج واقعه باید پیش از وقوع باشد و قبل از اینکه این بیماری گسترش پیدا کند و کل استخوان‌ها نابود شود، به فکر درمان باشید.
علائمی مثل عقب رفتن لثه، ناخن‌های ضعیف و شکننده از نشانه‌های ابتلا به این بیماری ست. اما برای بررسی وجود این بیماری در بدن، پزشک سابقه پزشکی بیماران را بررسی و سپس آن‌ها را معاینه فیزیکی می‌کند. انجام آزمایش خون و ادرار یکی از راه‌های بررسی میزان تحلیل رفتن استخوان‌هاست. اگر نشانه‌ها و علائم آن در نمونه‌گیری مشخص شود، پزشک آزمایش دیگری را پیشنهاد می‌دهد.
برای این کار انجام آزمایش تراکم استخوان یا جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DEXA) برای بیماران تجویز می‌شود. در این نمونه‌برداری با استفاده از اشعه X میزان تراکم استخوان‌های مچ دست، باسن یا ستون فقرات اندازه‌گیری می‌شود. این سه ناحیه بیشتر در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند.
آیا پوکی استخوان درمان دارد؟
برخی از افراد بابت ابتلا به این بیماری به شدت نگران هستند. اگرچه پزشکان معتقدند این بیماری درمان قطعی ندارد، اما می‌توان با تغییر در سبک زندگی، افزایش مصرف کلسیم، ویتامین D3 و ورزش مناسب در طی روز به استحکام استخوان‌ها کمک کرد. سبک جدید زندگی و مصرف داروهای مکمل کلسیم می‌توانند سرعت تجزیه استخوان‌ها در بدن را کاهش دهند. برخی از درمان‌ها نیز در رشد استخوان‌های جدید تاثیر دارند.
تغذیه مناسب برای پیشگیری از پوکی استخوان
با افزایش سن و تغییرات هورمونی به خصوص در زنانی که به سن یائسگی رسیده‌اند، میزان کلسیم در بدن کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل است که این افراد در معرض ابتلا به بیماری تراکم استخوانی قرار می‌گیرند. همچنین در زنان باردار به دلیل تغذیه جنین از بدن مادر و زنان شیرده به دلیل دفع شیر از بدن، مقدار زیادی از کلسیم و ویتامین D بدن خود را از دست می‌دهند. همین موضوع تغذیه مناسب برای پیشگیری از پوکی استخوان را الزامی می‌کند.
در کنار مصرف غذاهایی که حاوی کلسیم هستند، مصرف ویتامین D به جذب بهتر این ماده معدنی در بدن کمک زیادی می‌کند. در واقع اگر شما به مقدار زیادی کلسیم مصرف کنید، اما بدن فاقد ویتامین D باشد، کلسیم جذب بدن نمی‌شود و همچنان در معرض ابتلا به بیماری پوکی استخوان هستید.
لبنیات از جمله مواد غذایی سرشار از لبنیات است که باید روزانه به انداز 500 تا 700 میلی‌گرم مصرف شود. شیر ESL به دلیل داشتن مواد مغذی کامل و تازه بودن، می‌تواند کلسیم مورد نیاز بدن شما را تأمین کند.
قرار گرفتن در معرض نور آفتاب
بیشترِ ما وقتی در معرض نور آفتاب قرار می‌گیریم، فورا به سراغ ضدآفتاب می‌رویم. استفاده از وسایلی مثل عینک آفتابی، کلاه و دستکش اگرچه پوست را در برابر اشعه UV محافظت می‌کند، اما مانع از جذب ویتامین D آفتاب می‌شود. برای جذب این ویتامین بهتر است در زمان صبح یا عصر که شدت اشعه مضر خورشید به حداقل می‌رسد، در مقابل نور مستقیم آفتاب قرار بگیرید. برای این کار بالا زدن شلوار و تابش مستقیم نور آفتاب بر روی ساق پا می‌تواند به جذب بهتر این ویتامین مفید کمک زیادی کند و پوست صورت هم تیره نشود.
با مصرف مواد غذایی که در برابر آفتاب خشک شده‌اند، باز هم می‌توانید تا حدودی ویتامین D جذب کنید. کشک خشک از جمله لبنیاتی ست که در مقابل آفتاب، خشک می‌شود و ویتامین D آن را دریافت می‌کند. بنابراین با مصرف این ماده غذایی می‌توانید در کنار کلسیم، ویتامین دی هم بدست آورید.
کاهش مصرف نمک
سدیم از جمله مواد معدنی ست که تا حدودی برای بدن مفید است اما اگر مقدار آن از حد نرمال بیشتر شود، به شدت به بدن آسیب می‌رساند. مهم‌ترین آسیبی که مصرف زیاد نمک به دنبال دارد، پوکی استخوان است. زیرا سدیم موجود در نمک مقدار زیادی از کلسیم بدن را به سمت کلیه‌ها برده و از بدن دفع می‌کند. البته در بهترین حالت، کلسیم از بدن دفع می‌شود و در بدترین حالت به سنگ کلیه تبدیل می‌شود.
برای همین باید مصرف روزانه نمک را به حداقل برسانید. یکی از اشتباهات رایج بسیاری از افراد، مصرف همزمان نمک با لبنیاتی مثل ماست، دوغ و کشک است. از آنجا که این مواد غذایی حاوی کلسیم هستند، وجود نمک زیاد در آن‌ها، کلسیم را دفع کرده و هیچ فایده‌ای برای بدن ندارند.
افزایش فعالیت بدن
اگر بدن راکد بماند و هیچ حرکتی نداشته باشد، خون به کندی در بدن جریان پیدا می‌کند. در نتیجه مواد مغذی به سلول‌ها در سراسر بدن نمی‌رسد. کلسیم و ویتامین D موجود در خون نیز از طریق تحرک و ورزش، بهتر به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسد. به همین دلیل است که باید میزان فعالیت بدنی خود را در کنار سبک زندگی سالم افزایش دهید.
ترک دخانیات
مصرف دخانیات مثل سیگار و قلیان هم از دیگر عواملی ست که ابتلا به پوکی استخوان را سرعت می‌دهد. با داشتن زندگی سالم و ترک دود می‌توانید تضمین کنید که در آینده به این بیماری مبتلا نشوید. حتی در صورتی که تا حدودی مغز استخوان‌ها به تحلیل رفته است، با رعایت نکاتی که گفته شد، سرعت پوکی استخوان را کاهش و از شدت یافتن بیماری پیشگیری می‌کنید.
و در نهایت …
همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. پوکی استخوان نیز از آن دست بیماری‌هایی ست که درمان آن سال‌ها طول می‌کشد. به همین دلیل باید قبل از اینکه به این بیماری مبتلا شوید، به فکر چاره باشید. مصرف روزانه لبنیات، قرار گرفتن در معرض نور مستقیم آفتاب، داشتن فعالیت بدنی و ورزش و ترک دخانیات از جمله مهم‌ترین راهکارهای کاهش احتمال ابتلا به پوکی استخوان است. امیدواریم آنچه گفته شد مورد توجه شما قرار گرفته باشد.