همانقدر که مصرف شیر و لبنیات سالم و استاندارد برای تندرستی و سلامت ما مهم و اثر گذار است ، مصرف شیر فله ای و ناسالم می تواند در ایجاد تب مالت و بروز بیمار یهای دیگرنظیر سل موثر باشد و به سلامت انسان ها لطمه بزند .
این روزها متاسفانه برخی از خانواده ها به مصرف شیر و محصولات لبنی غیر استاندارد و فله ای رو آورده اند غافل از اینکه این رویکرد می تواند آنان را با مشکلات متعددی مواجه کند و دهها مشکل و گرفتاری بر مشکلات آنان بیفزاید و همچنین ویتامینهای محلول در چربی نیز با توجه به کاهش مصرف محصولات پرچرب , از سبد غذایی مصرف کنندگان بخصوص کودکان حذف می شود .
همیشه وقتی صحبت از شیر می شود همه به فواید آن فکر می کنند اما به راستی مگر شیر ضرر هم دارد؟ وقتی از مضرات شیر می گوییم منظور نه آن شیری که قابل خوردن است بلکه شیرهای ناپاکی که در ظاهر هیچ تفاوتی با شیرهای پاک ندارند ، تب مالت نخستین عارضه مصرف شیر های فله ای و نا سالم است که مصرف کننده را دچار اختلالات متعدد می نماید.
تب مالت یک بیماری عفونی نواحی گرمسیری به شمار می رود که توسط نوعی میکروب به نام ” بروسلا مِلی تِنسیس ” انتقال می یابد.همچنین عامل بیماری سل بنام “مایکوباکتریوم توبرکلوزیس” نیز می تواند از طریق شیر و لبنیات غیر پاستوریزه منتقل گردد .
این میکروب ها می توانند در شیرگاو و بز، گوسفند و شتر وجود داشته باشد و از این طریق به راحتی می تواند بیماری را انتقال دهد. تامین شیر از دامداری های صنعتی که بصورت منظم تحت کنترل برنامه واکسیناسیون قرار دارند در این زمینه راه گشا می باشد.
متاسفانه بازار شیرها، ماست ها و خامه ها و سایر لبنیات محلی و غیر استاندارد در جامعه همیشه از رونق خاصی برخوردار بوده و به دلیل علاقه مردم و همچنین طعم خوشمزه اینگونه محصولات هرگز نمی توان جلوی ورود اینگونه محصولات را گرفت پس کار باید در سطحی غیر از این اجرا شود تا سلامتی افراد تضمین شود.
کارشناسان و متخصصان راهکارهایی برای جلوگیری از ابتلا به تب مالت ارائه می کنند ، البته بهترین شیوه و راهکار استفاده از شیر های مطمئن و محصولات لبنی صنعتی است که از چرخه نظارت و کنترل بهداشتی عبور کرده اند و استانداردهای لازم را رعایت می کنند .
بر اساس نظر کارشناسان و متخصصان در شهرهایی که احتمال آلودگی وجود دارد دام ها باید بر علیه این بیماری واکسینه شوند، تزریق واکسن تب مالت به دام ها، حداقل هفت سال ایمنی ایجاد می کند و باعث می شود دام مربوطه مبتلا به این بیماری نشود.
برای استفاده از نظرات کارشناسی و تخصصی در این زمینه گفت و گو هایی با برخی از صاحبنظران ، استادان دانشگاه و متخصصان انجام داده ایم و نظر آنان را راجع به تب مالت و لزوم استفاده از شیر و لبنیات سالم جویا شده ایم.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز در این زمینه گفت : به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری تب مالت مردم از مصرف فرآورده های لبنی غیرپاستوریزه نظیر شیر خام، پنیرتازه، خامه، و سرشیرهای فله ای خود داری کنند.
دکتر محمد هادی ایمانیه با اشاره به خطر شیوع بالای تب مالت افزود : بیماری تب مالت یا بروسلوز یکی از مهم ترین بیماری های مشترک بین انسان و حیوان است و همیشه در کشور وجود داشته که عامل آن نوعی باکتری به نام بروسلاست.
وی اظهار داشت : این باکتری انواع مختلفی دارد و عمدتا میزبان اصلی آن گوسفند است، انواع دیگر آن در گاو و گاومیش یافت می شود، اما باکتری که در انسان ایجاد بیماری می کند ” بروسلا مِلی تِنسیس ” است که می تواند علاوه بر گوسفند، گاو و شترو بز را نیز درگیر کند.
دکتر ایمانیه بیان کرد : راه های سرایت این بیماری بسیار متفاوت است و باکتری از طریق تماس مستقیم و استفاده از فرآورده های آلوده دام های مبتلا، به انسان منتقل می شود . تماس با مخاط چشم، تماس با خراش ها و جراحت های پوستی، مدفوع و ادرار حیوان می تواند منتقل کننده بیماری باشد و به طور کلی بافت حیوان آلوده می تواند بیماری را منتقل کند.
وی تاکید نمود: مصرف مواد غذایی حاوی باکتری نظیر شیر خام وفرآورده های لبنی غیر پاستوریزه ، پنیر تازه، خامه و سرشیر می تواند منجربه ابتلا به تب مالت و حتی سل بشود.
دکتر ایمانیه گفت : به منظور پیشگیری از شیوع بیماری تب مالت، طرح های ضربتی بهداشت محیط معمولا در استان فارس اجرا می شود و بازرسان بهداشت محیط مرکز بهداشت شهرستان شیراز از واحد های صنفی خواربار و لبنیات فروش ها و فروشگاه های توزیع مواد غذایی بازدید می کنند و نتیجه ی این بازدیدها توقیف و معدوم سازی صدها کیلوگرم مواد غذایی غیر مجاز ، فاسد و تاریخ گذشته و ارسال پرونده ی افراد متخلف به مراجع قضایی و صدور موارد اخطار بهداشتی بوده است.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز در این زمینه گفت : متاسفانه تبلیغات در باره استفاده از روغن پالم در برخی از تولیدات لبنی موجب شد تا سهم لبنیات سنتی در سبد مصرف خانواده ها افزایش یابد که این موضوع می تواند ما را با تهدیدات و خطرات سلامتی جدی مواجه کند.
دکتر محسن مقدمی افزود: در مجموع استفاده از لبنیات پر چرب که با پالم یا بدون پالم تولید شده باشند برای بیماران قلبی و عروقی مناسب نیست و توصیه های پزشکی به این افراد این است که از مصرف لبنیات پر چرب پرهیز کنند ، اما در سایر گروههای اجتماع مصرف لبنیات یک ضرورت است و برای تامین نیازهای تغذیه ای بدن وجلوگیری از پوکی استخوان توصیه شده است .
وی با بیان اینکه در مصرف لبنیات باید رعایت همه جوانب را کرد گفت : تب مالت از جمله مواردی است که در کمین مصرف کنندگان لبنیات سنتی و فله ای نشسته است ، در شرایطی که مردم از مصرف لبنیات استاندارد و معتبر سر باز می زنند و به مصرف محصولات سنتی روی می آورند باید انتظار داشته باشیم که شیوع تب مالت نیز فراگیر تر شود .
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شیراز خاطر نشان کرد : شانس ابتلا به بیماری های عفونی با مصرف محصولات پاستوریزه ای که با پالم تولید شده باشند بسیار کمتر از احتمال ابتلا به تب مالت و سل ناشی از مصرف شیر و محصولات لبنی فله ای و سنتی و غیر استاندارد است از این رو به مردم توصیه اکید می شود که در مصرف شیرو لبنیات رعایت جوانب احتیاط را بکنند و در نظر داشته باشند که احتمال ابتلا به تب مالت با مصرف شیر آلوده بسیار زیاد است .
دکتر مقدمی شهروندان را به انتخاب درست محصولات لبنی توصیه کرد و گفت : هر چند ما اجازه توزیع محصولات لبنی غیر استاندارد و سنتی و مشکوک را نمی دهیم اما مردم باید مراقب باشند و محصولاتی را انتخاب نمایند که دراین زمینه خطر ابتلا به تب مالت را نداشته باشد .
برای پیشگیری از بروز تب مالت اداره کل دامپزشکی استان فارس نیز اقدامات فراگیری انجام می دهد اما برای استفاده از نظرات کارشناسی و آگاهی از اقدامات انجام شده گفت وگویی با دکتر رضاییان زاده مدیر کل دامپزشکی استان فارس انجام داده ایم.
دکتر قاسم رضاییان زاده مدیر کل دامپزشکی استان فارس با بیان اینکه دامپزشکی همواره و همیشه بر روی بیماری های مشترک بین انسان و حیوان و به ویژه تب مالت حساسیت ویژه دارد و موضوع را پیگیری و دنبال می کند از شهروندان خواست تا از مصرف شیر های فله ای و سنتی و غیر استاندارد که اطمینانی به سالم بودن آن ندارند پرهیز کنند.
وی اظهارداشت : شیر از جمله لبنیاتی است که با وجود داشتن خواص فراوان ، چنانچه در معرض آلودگی قرار گیرد و در محیط های غیر بهداشتی تولید شود به راحتی میتواند بیماری ها را به انسان منتقل نماید.
این مقام مسوول اضافه کرد : نحوه جمع آوری و تولید شیر و راه های انتقال و حمل و نقل آن از جمله موارد مهم است که باید کاملا به شیوه های بهداشتی و استاندارد انجام گیرد و چنانچه خللی دراین موارد مشاهده شود زمینه برای انتقال بیمار یهای مشترک بین انسان و حیوان فراهم می گردد.
دکتر رضاییان زاده ادامه داد : بیمار یهایی مانند لپتوس پیروز ، سل ، لیفترییوز و بروسلوز یا تب مالت از جمله بیمار یهایی است که با مصرف شیر غیر استاندارد و آلوده امکان انتقال آن به انسان وجود دارد .
وی گفت : توصیه اکید ما به شهروندان این است که از مصرف شیر های سنتی و فله ای و لبنیاتی که از سالم بودن آن اطمینان ندارند بپرهیزند و حتما از محصولات فراوری شده و استاندارد و پاستوریزه استفاده کنند که مراحل تولید و تهیه و فراواری آن زیر نظر ناظران و بازرسان بهداشتی بوده است .
وی با چند توصیه به کارخانجات تولید محصولات لبنی نیز گفت : این کارخانجات و واحدهای تولیدی نیز شیر مورد نیاز خود را از مراکز مجاز تهیه کنند و هنگام بسته بندی و فراوری محصولات حتما موارد بهداشتی را رعایت کنند.
تغذیه مناسب برای چهارپایان ، پرهیز از خوراندن نان های کپک زده به دام ها و استفاده از محیط روشن و بهداشتی برای نگهداری دام ها نیز از جمله توصیه های دکتر رضاییان زاده به دامداران بود.
در این رابطه با برخی از مدیران صنایع غذایی استان فارس نیز گفت و گو هایی داشته ایم و نظرات و دیدگاههای آنان در رابطه با کم و کیف محصولات لبنی و تاثیر مصرف شیر های استاندارد و فرآوری شده در کاهش ابتلا به سل و تب مالت را جویا شده ایم.
مهندس هاشم نصیری مدیر عامل شرکت فرآورده های لبنی رامک در این زمینه بیان داشت : برای رهایی از تب مالت و سل و اطمینان از حفظ سلامت شیر می بایست مواردی را در تامین و انتقال شیر خام به مراکز فراوری و تولیدی محصولات لبنی در نظر گرفت و رعایت کرد که مهمترین این موارد ” بار میکروبی شیر خام ” است که هر چه بار میکروبی شیر پایین تر باشد مدت زمان ماندگاری محصول به طور طبیعی افزایش می یابد .
مهندس نصیری افزود: در واقع با کنترل و پایش شرایط تولید شیر خام در گاوداری ها می توان بار میکروبی شیر خام را کنترل کرد و آن را کاهش داد.
وی ادامه داد : در صورتیکه در یک گاوداری که از نژادهای پر محصول ومقاوم به بیماری برخوردار است بار میکروبی شیر به خوبی کنترل شود می توان امید داشت که راندمان تولید محصول افزایش یابد و راه بر انتقال و ابتلا به تب مالت و سل به طور کلی بسته شود.
مهندس مهدی حجازی معاون بازاریابی و فروش شرکت فراورده های لبنی رامک نیز گفت : ارائه آموزشهای تخصصی به دست اندرکاران از جمله نظافت مناسب ، تغذیه مناسب دام و مراقبت های بهداشتی نظیر واکسیناسیون نیز از روشهایی است که میتوان بر اساس آن بار میکروبی شیر را کنترل کرد و پایین آورد.
مهندس حجازی افزود : البته همه این موارد زمانی به نتیجه مناسب و مفید می رسد که سامانه شیر دوشی اتوماتیک و تحت نظارت در دامداری ها و همچنین سیستم های سرمایش بهینه برای نگهداری شیر در دسترس باشد.
وی خاطر نشان کرد : در صورتی که این موارد رعایت نشود میزان میکروارگانیسم های موجود در شیر به صورتی تصاعدی افزایش می یابد و انواع بیماری ها از جمله سل ، تب مالت و سایر بیماری های مشترک انسان و حیوان سلامت جامعه را تهدید می کند.
قائم مقام شرکت فرآورده های لبنی رامک خاطر نشان کرد : از دیگر مواردی که برای حفظ سلامت شیر بایست مورد توجه قرار گیرد مرحله حفظ شرایط بهینه و بهداشتی از مکان تولید شیر تا محل کارخانه می باشد که به طور خلاصه فرایند انتقال را تشکیل می دهد.
مهندس مهدی بهبود سرپرست کنترل کیفیت شرکت فراورده های لبنی رامک هم در این زمینه گفت : کارخانه های تولید محصولات لبنی برای انتقال شیر از تانکر های مخصوص حمل شیر استفاده میکنند که تحت نظارت سازمان دامپزشکی قرار دارد و با شناسه ویژه شناخته می شوند.
مهندس بهبود یاد آور شد : یکی از نکاتی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد و در مرحله حمل شیر حائز اهمیت است ، حفظ برودت و دمای مناسب شیر از محل تولید تا کارخانه است .
این متخصص علوم تغذیه خاطر نشان کرد : این دما معمولا روی چهار درجه سانتیگراد تنظیم می شود و به رغم آنکه هزینه زیادی به مراکز فراوری و کارخانجات تولید محصولات لبنی تحمیل میکند اما این کارخانجات خود را ملزم به رعایت آن می دانند.
مهندس بهبود افزود: با ورود شیر به کارخانجات تولید محصولات لبنی نمونه برداری های شیمیایی ، فیزیکی و میکروبی از آن انجام می شود و در صورتی که آزمایشات شیمیایی ، فیزیکی مورد تایید واحد کنترل کیفیت قرار گیرد با عبور از مسیر های ویژه stainless steel تا زمان مصرف در شرایط خاص و با دمای چهار درجه سانتی گراد نگهداری می شود.
مهندس بهبود سرپرست کنترل کیفیت شرکت فراورده های لبنی رامک همچنین گفت : این واحد تولیدی با انجام فرایند برودتی اولیه, رشد میکروارگانیسم های را به تاخیر می اندازند و در مرحله بعد فرایند سالم سازی حرارتی شیر را تحت نظارت انجام میدهد.
وی گفت : یکی از متداول ترین فرایند ها در این مرحله فرایند پاستوریزاسیون است ، فرایند پاستوریزاسیون ، انواع مختلفی دارد که از جمله HTST (روش سریع) و LTLT (روش کند) است .
مهندس بهبود گفت : روش HTST به طور معمول در فرایند پاستوریزاسیون استفاده می شود که با شرایط کاملا کنترل شده و بهداشتی و با استفاده از دستگاههای تمام اتوماتیک ، شیر در دمای 72 درجه سانتیگراد به مدت 15 ثانیه می باشد و البته زمان و دمای پاستوریزاسیون در روشهای مختلف قابل تغییر است.
وی همچنین گفت : بعد از فرایند پاستوریزاسیون با توجه به نوع محصول لبنی شیر سالم سازی شده با دماهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.
مهندس بهبود اضافه کرد:در اثر انجام فرایند پاستوریزاسیون همه میکروارگانیسم های بیماری زا از جمله عوامل به وجود آورنده تب مالت و سل از بین می روند و البته این فرایند با حفظ ارزش غذایی شیر همراه است ، این فرایندی است که با جوشاندن شیر در خانه بسیار متفاوت است.
جوشاندن شیر در خانه و استفاده از آن به خیال آنکه از تب مالت و سل رهایی یافته ایم این پیامد را به دنبال دارد که ممکن است ما را از شر این بیماریها نجات دهد اما دمای بالا و زمان زیاد و مصرف شیر جوشانده شده در خانه در واقع قدری تفاله شیر در اختیار مصرف کننده می گذارد و مواد غذایی چندانی به مصرف کننده نمی دهد.
فرایند سالم سازی حرارتی شیر در حفظ کیفیت آن موثر است و بر کیفیت محصولات تولیدی در فرایند های بعدی از جمله ماست ، پنیر و دوغ می افزاید و محصولی مطمئن و سالم در اختیار مصرف کننده قرار می دهد.
برآیند نظر همه متخصصان علوم پزشکی و تغذیه این است که همانقدر که مصرف لبنیات سالم و فراوری شده توصیه میگردد ، شهروندان می بایست برای مصرف محصولات لبنی فله ای و غیر استاندارد راه اجتناب در پیش گیرند و سلامتی خود را با طعم خوشمزه محصولات لبنی فله ای معامله نکنند.